Przyroda bez człowieka może żyć
ale człowiek bez przyrody ZGINIE.
Konfucjusz
W ciągu ostatnich dziesięcioleci coraz wyraźniej dostrzegano, że oddziaływanie człowieka na środowisko naturalne prowadzi do postępującej utraty różnorodności biologicznej, w tym do szybkiego wymierania gatunków. Obecnie uznaje się, że prawie jedna czwarta dzikich gatunków w Europie jest zagrożona wyginięciem, a większość ekosystemów uległa degradacji do takiego stopnia, że nie są już w stanie świadczyć wartościowych usług. Jak możemy zatrzymać ten proces?
Do przyczyn utraty różnorodności biologicznej obserwowanej w skali globalnej zalicza się głównie niekorzystne zmiany zachodzące w naturalnych siedliskach: ich fragmentację oraz degradację. Niestety ich przyczyną jest przede wszystkim działalność człowieka, m.in. intensywna produkcja rolna, przemysł, budownictwo, rozwój infrastruktury, nadmierna eksploatacja lasów, wód śródlądowych i morskich itd. Wiele gatunków w obliczu tak dynamicznych i intensywnych zmian nie jest w stanie przetrwać.
„Bioróżnorodność na świecie zanika w zastraszającym tempie.
Kasujemy zawartość twardego dysku natury, nie wiedząc, jakie dane przechowuje.”
Stavros Dimas, Komisarz UE ds. Środowiska
Rolnictwo jako podstawa każdej gospodarki na świecie jest jednym z najważniejszych sektorów gospodarczych i jednym z najsilniej oddziałujących na różnorodność biologiczną. Przykładem negatywnych działań jest zastąpienie rodzimych gatunków zwierząt i roślin gatunkami wysoko wydajnymi, co przyczyniło się do zanikania miejscowych ras i odmian. Szacuje się, że w ostatnim stuleciu wyginęło około 75% odmian roślin użytkowych i około 1000 ras zwierząt gospodarskich.
Intensywne działania rolnicze zmieniają również krajobraz:
- powiększanie gospodarstw i scalanie działek prowadzi do uproszczenia struktury upraw, a tym samym krajobrazu;
- powszechne stosowanie herbicydów zmniejsza liczebność owadów i ptaków, których obecność w krajobrazie wsi jest zależna od obecności roślinności miedz i tzw. chwastów spotykanych w uprawach. Szczególnie niepokojący jest proces wymierania owadów zapylających, które mają ogromne znaczenie także dla upraw rolniczych;
- specjalizacja w chowie zwierząt, zwłaszcza z hodowla zamknięta, jest przyczyną zarzucania użytkowania łąk i pastwisk, co prowadzi do ich zarastania i zaniku półnaturalnych ekosystemów, które są główną ostoją różnorodności biologicznej na terenach rolniczych.
Aby zahamować postępujący proces niszczenia ekosystemów rolniczych, należy podjąć konkretne działania, np.:
- wprowadzenie różnych gatunków roślin uprawnych (dywersyfikacja);
- promocję zrównoważonego rolnictwa oraz rolnictwa ekologicznego, które pozwolą zapewnić ochronę zasobów środowiska;
- podtrzymanie ekstensywnego użytkowania łąk i pastwisk;
- świadome budowanie sieci zielonej infrastruktury.
Wszystko to nie jest możliwe bez aktywnej edukacji ekologicznej, niezbędnej dla zrozumienia przyczyn zmian i potrzeby działań zapobiegających dalszemu ubożeniu otaczającego nas środowiska przyrodniczego.
dr Monika Szewczyk
Anna Hołomiej
Centrum UNEP/GRID-Warszawa
CZYTAJ WIĘCEJ:
- Kędziora A., Karg J. 2010. Zagrożenia i ochrona różnorodności biologicznej. Nauka 4/2010 - plik PDF
- Czym jest różnorodność biologiczna? - materiał Komisji Europejskiej - strona WWW
- Biuletyn Komisji Europejskiej o Przyrodzie i Bioróżnorodności - strona WWW (j. angielski)
- Magazyn Przyroda dla Europejczyka - strona WWW