W Polsce brakuje bazy, z której można byłoby czerpać kompleksową wiedzę o rozmieszczeniu elementów zielonej infrastruktury. Wiele ogólnodostępnych źródeł danych może być bardzo pomocne w trakcie inwentaryzacji otaczającej nas zielonej infrastruktury.
Trudność sprawia jednak ich pełne przeanalizowanie i uzyskanie spójnej, wiarygodnej informacji potrzebnej do oceny dotychczasowych osiągnięć i wyzwań w zakresie ochrony i rozwoju zielonej infrastruktury.
Zielona infrastruktura w opracowaniach samorządowych
Jednym z ważniejszych narzędzi wspomagających kształtowanie zielonej infrastruktury są opracowania planistyczne. Ich celem jest wskazanie wizji zagospodarowania danego terenu w przyszłości, co może obejmować m.in.: zdefiniowanie obszarów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcje przyrodnicze. W dokumentach tych mogą być także definiowane zielone elementy krajobrazu zapewniające trwałość procesów przyrodniczych na terenach zurbanizowanych. Przekłada się to zatem w rzeczywistości na wskazanie kierunków rozwoju zielonej infrastruktury.
Podczas prac nad opracowaniami planistycznymi sporządzane są także dokumenty branżowe (tematyczne), m.in. opracowanie ekofizjograficzne stanowiące podstawę prac nad studium uwarunkowań i kierunków przestrzennego zagospodarowania gminy. Zawiera ono informację o aktualnym stanie środowiska przyrodniczego oraz ocenę jego funkcjonowania z uwzględnieniem planowanego sposobu zagospodarowania terenu. Dokument ten stanowi bogate źródło wiedzy o elementach zielonej infrastruktury. Na przykład identyfikacja korytarzy ekologicznych w opracowaniach ekofizjograficznych, zachowanie ich drożności i ciągłości, ma kluczowe znaczenie w przeciwdziałaniu fragmentacji siedlisk oraz eliminowaniu barier migracji gatunków zwierząt między siedliskami.
Nie należy zapominać, iż samorządy są także odpowiedzialne za ochronę przyrody. Tworzenie niektórych form ochrony przyrody istotnych z punktu widzenia zielonej infrastruktury leży wyłącznie w kompetencjach organów samorządu lokalnego. Ustanowienie pomnika przyrody, użytku ekologicznego, czy zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje na drodze uchwały rady gminy. Gminny rejestr form ochrony przyrody stanowi więc także bogate źródło wiedzy na temat zielonej infrastruktury.
Zielona infrastruktura w ogólnodostępnych zasobach danych przestrzennych
Informacje o zielonej infrastrukturze można znaleźć także w ogólnodostępnych zasobach danych przestrzennych. Można je przeglądać poprzez tzw. geoportale, czyli internetowe portale mapowe. Najbardziej znanym przykładem jest serwis Geoportal.gov.pl, który zapewnia dostęp do krajowych zasobów informacji przestrzennej.
Źródła danych przydatne w trakcie inwentaryzacji zielonej infrastruktury to:
- Ortofotomapa, obraz terenu powstały w wyniku przetworzenia zdjęć lotniczych lub satelitarnych. Ortofotomapy wykonane są w układzie współrzędnych płaskich prostokątnych, dzięki czemu możliwy jest na nich pomiar powierzchni oraz odległości. Ortofotomapy występują w barwach rzeczywistych (RGB), skali szarości (B/W) lub barwach fałszywych z kanałem bliskiej podczerwieni (CIR). Te ostatnie służą przede wszystkim do badań roślinności.
- Dane topograficzne, np. Baza Danych Obiektów Topograficznych (BDOT). Baza obejmuje 10 obszarów tematycznych, w tym m.in. kompleksy pokrycia terenu (np. tereny leśne i zadrzewione, roślinność krzewiasta), obiekty przyrodnicze (kępy drzew, krzewów, żywopłoty), tereny chronione, itp. Dane w niej zawarte są dość szczegółowe – informacje gromadzone w bazie do tej pory można było znaleźć na mapach topograficznych w skali 1:10000.
- Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody, zasób prowadzony przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Gromadzone są w nim informacje o lokalizacji i przebiegu granic wszystkich form ochrony przyrody obowiązujących w Polsce. Informacja ta jest prezentowana na podkładzie map topograficznych, zdjęć lotniczych i satelitarnych, granic administracyjnych, np. gmin, czy granic działek rolnych z systemu LPIS.
- Mapa korytarzy ekologicznych, mapa przebiegu korytarzy ekologicznych w Polsce opracowana przez Zakład Badania Ssaków PAN w Białowieży (obecnie Instytut Biologii Ssaków). Celem opracowania było stworzenie praktycznego narzędzia dla ochrony siedlisk i gatunków zagrożonych fragmentacją środowiska, wykorzystywanego w planowaniu przestrzennym i projektowaniu inwestycji liniowych.
- Mapa sozologiczna przedstawiająca stan środowiska przyrodniczego, przyczyny i skutki zmian w nim zachodzących oraz formy i sposoby ochrony jego naturalnych wartości. Baza danych sozologicznych jest źródłem informacji o stanie zanieczyszczenia, zagrożeń środowiska przyrodniczego, służy jako narzędzie do badania i diagnozowania jego stanu w aspekcie ilościowym, systematyzującym i prognostycznym. Jest to opracowanie udostępniane w skali regionalnej.
Na etapie planowania rozwoju zielonej infrastruktury pomocne mogą być również inne opracowania. Zielona infrastruktura może stanowić bowiem alternatywę dla kosztownych rozwiązań technicznych, których zadaniem jest np. ochrona przed osuwiskami, czy podtopieniami:
- Mapy obszarów zagrożonych podtopieniami, mapy w skali 1:50000 wykonane przez Państwowy Instytut Geologiczny w ramach zadania dotyczącego ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami stanowiącymi zagrożenie dla stref zasilania i poboru wód podziemnych.
- Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, Polska została zobligowana do ich opracowania w ramach tzw. Dyrektywy Powodziowej, która zakłada aktualizację wszystkich dokumentów co 6 lat.
- Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi, mapy opracowane na podkładach topograficznych w skali 1:10 000. Powstały w ramach projektu SOPO (System Osłony Przeciwosuwiskowej), realizowanego w Państwowym Instytucie Geologicznym.
Gabriela Kuc
Centrum UNEP/GRID-Warszawa
